Türkoloji literatüründe
"Kuzey Grubu Türk Lehçeleri" diye adlandırılan ve bugün
Tatar, Kazak, Kırgız, Başkurt, Karakalpak, Kumuk, Nogay,
Karaçay-Balkar, Kırım Tatar ve Karay Türkçeleriyle devam
eden Kuzey grubu, tarihî Kıpçak Türkçesinin bugünkü çağdaş
temsilcileridir.
"Kuzey Grubu Türk
Lehçeleri" adlı çalışmada tarihî Kıpçak lehçesinin bugünkü
temsilcileri durumunda olan ve yukarıda adları verilen Türk
lehçelerinde kullanılan edatlar incelenmiştir.
Edatlar, Kuzey grubu Türk lehçelerine ait metinlere
dayandırılarak her yönüyle incelenmeye çalışılmıştır.
Çalışma, esasında eş zamanlı bir çalışmadır. İncelenen her
edat on lehçedeki (tespit edilmişse) varyantlarıyla ele
alınmış ve zaman zaman yapı, anlam ve işlevlerine göre
incelenmiş, edatın tarihi köküne dair köken bilgisi
incelemesi de yapılmıştır.
Çalışma, ilgili lehçelerin
metinlerine dayanmaktadır. Her lehçeden en az üç kitap
(bazıları 4, 5, 6) taranmış ve görülebilen her edat, içinde
geçtiği cümleyle birlikte aslına sadık kalarak fişlenmiştir.
Ayrıca metinlerden bulunamayan edatlar, ilgili lehçelerin
sözlüklerinden, gramerlerinden ve konuyla ilgili yapılmış
özel çalışmalardan bulunarak fişlenmiştir.
Metinlerden fişleme
yapılırken, bir edatın kullanıldığı cümle veya ilgisi varsa
cümleler bütünüyle alınmıştır. Böylece edatın cümledeki
kullanımı ve görevi netleştirilmiştir. Örnek cümleden hemen
sonra, parantez içinde, örneğin alındığı eserin kısaltması
ve sayfa numarası verilmiştir. Sonra da tırnak içinde örnek
cümlenin Türkiye Türkçesindeki karşılığını gösterilmiştir.
İncelemede, önce edat
olarak fişlenen kelimeler, her lehçe için, kendi içinde bir
tasnife tabi tutulmuş, önce edatın anlamı verilip, sonra
incelenen edatın kökeni ve yapısı çözümlenmiştir.
Edatlar, kullanımlarına
göre inceledikten sonra, "Görevi" başlığı altında işlevleri
maddeler halinde (1., 2., 3. ... diye) verilmiştir.
"Giriş" bölümünün sonuna
metin taraması yapılan eserler ile kısaltmalarını gösteren
bir liste konmuştur. Kullanılan çevriyazı (transkripsiyon)
alfabesi ise "Giriş" bölümünün sonunda yer almaktadır.
"Sonuç" bölümünde "Kuzey
Grubu Türk Lehçeleri"nde tespit edilen edatların şekil ve
işlev olarak gösterdikleri özellikler topluca
değerlendirilmiştir. Bundan sonra her lehçede geçen
edatların listesi konulmuştur. Eserin sonunda da "Kaynaklar"ı
gösterilmiştir.
Kuzey grubu Türk
lehçelerinin edatları üzerine şimdiye kadar geniş bir
çalışma yapılmamıştır. Bu lehçelerin edatlarını
incelenirken, lehçelerle ilgili metinler ve inceleme
eserleri kullanılmıştır. Öncelikle edebî eserlere
başvurulmuş; çeşitli romanlar, hikâyeler, folklorik eserler,
bilimsel nitelikteki kitaplar taranmıştır. Ayrıca incelenen
lehçelerle ilgili yapılan Doktora ve Yüksek Lisans
tezlerindeki metinlere de başvurulmuştur.
Yaklaşık olarak doksan eserden, fişlenmiş olan metinlerden
seçilen örneklere göre yapılan bu inceleme, genel anlamda,
Kuzey grubu Türk lehçelerinin edatlarını ortaya koyabilecek
niteliktedir.